بازداشت 15نظامی انگلیسی در آب های ایران (اروندرود) با واکنش های متفاوت و بعضا تندی در انگلیس و برخی کشورهای دیگر غربی مواجه شد از جمله دولت بلر مدعی شد روابط تجاری با ایران را به حالت تعلیق درمی آورد و ممکن است «تصمیمات شدیدتری» هم اتخاذ کند. این در حالی بود که نظامیان انگلیسی اقدام به تیراندازی علیه کنسولگری ایران در بصره کرده بودند و اتحادیه اروپا نیز بیانیه ای متضمن تهدید و فشار صادر کرده بود. جرج بوش هم که تفنگداران متجاوز به حریم آبی ایران را گروگان می خواند، خواستار آزادی آنها شد. اما در پایان دهمین روز از بازداشت نظامیان انگلیسی، بی بی سی از قول دولت و مقامات این کشور اعلام کرد لندن مایل به حل مسئله از طریق مذاکره و دیپلماسی است.
شاید در میان تندترین و در عین حال جالب ترین واکنش ها بتوان به نوشته روزنامه آمریکایی واشنگتن پست اشاره کرد که پیشنهاد کرد «برای آزادی 15نظامی انگلیسی، جزیره خارک به اشغال درآید.» نویسنده این روزنامه احتمالاً اشاره ای به 150سال پیش(دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار) داشت که بریتانیای قدرتمند در خارک و بوشهر و خرمشهر نیرو پیاده کرد و سرانجام با صدور التیماتوم، ایران را مجبور به امضای قرارداد پاریس (1856میلادی) کرد که طی آن دولت ایران به انتزاع ایالت هرات (بخش عمده ای از افغانستان فعلی) از خاک و حاکمیت خود تن می داد. در آن روزگار نیروهای دریایی انگلیس با 5 کشتی به فرماندهی دریادار «سرفردریک میتلند» اقدام به محاصره و اشغال جزیره خارک کرده بودند.
اما امروز وضعیت چگونه است؟ ایران قرن21 آیا ایران عصر قجر یا پهلوی است که با کوچک ترین اولتیماتوم قافیه را ببازد و از حاکمیت خود در مناطقی چون هرات و بحرین- اتفاقی که در سال های پایانی حکومت پهلوی با فشار آمریکا و انگلیس رخ داد و به انتزاع بحرین در سال 1971میلادی انجامید- چشم پوشی کند؟
می توان گفت اتفاق پیش آمده و به ظاهر کوچک اخیر، رویدادی کم نظیر و کم سابقه نه صرفا در تاریخ ایران که در تاریخ ملت های مسلمان خاورمیانه در قبال قدرت ها و مدعیان ابرقدرتی است و به یقین- آن گونه که محافل غربی ارزیابی کرده اند- تاثیر ژرف خود را در منطقه و در نسبت ملت ها با قدرت ها خواهد گذاشت. در بزرگی این اقدام قانونی قدرتمندانه ایران همین بس که سومین قطعنامه شورای امنیت علیه برنامه هسته ای کشورمان را بی خاصیت کرد و عملا به حاشیه برد، قطعنامه ای که منظوری جز فشار و ارعاب مضاعف - هم علیه ایران و هم ملت های کنجکاو دیگر- نداشت. اقدام ایران اگرچه ارتباط مستقیمی با آن قطعنامه نداشت، اما استراتژی اصلی کشورمان را در مواجهه با زورگویی ها و مداخله جویی ها به نمایش گذاشت یعنی اینکه «به هیچ وجه نمی پذیریم و نمی گذاریم کسی حریم حاکمیتی ایران را نقض کند».
در میان همه تحلیل ها و پیش بینی هایی که می توان ارائه کرد و تاکنون هم طی 10روز اخیر ارائه شده، شاید جالب باشد که ببینیم در محافل اروپایی و آمریکایی، اتفاق اخیر چگونه ارزیابی شد. آنگاه شاید فهم عمق ماجرا آسانتر شود.
مقارن با تحلیل روزنامه انگلیسی ایندیپندنت که مراجعه انگلیس به شورای امنیت را اشتباه دیپلماتیک می خواند و تصریح می کرد «بزرگتر از مشکل دیپلماسی انگلیس، این است که برگ های برنده در دست ایران است از جمله به خاطر فاجعه ای که در عراق به وجود آمد. انگلیس به همان سازمان مللی مراجعه می کرد که خود به همراه آمریکا در ماجرای اشغال عراق به آن سازمان بی اعتنایی کرده بود»، روزنامه آلمانی «دی ولت» بازداشت 15تفنگدار انگلیسی را با جنگ 25سال پیش بریتانیا با آرژانتین بر سر جزایر فالکلند مقایسه کرد و نوشت: «25سال پس از مداخله نظامی در فالکلند و با دستگیری تفنگداران انگلیسی از سوی ایران، لندن دلایل کافی دارد تا بیاندیشد که جایگاهش در کجای محور مختصات قدرت بین المللی است. انگلیس باید تامل کند که آیا می تواند ماجرای اخیر را مثل آن روز با قدرت و هیمنه نظامی حل کند... دستگیری تفنگداران، جایگاه ضعیف انگلیس در جهان به ویژه جهان عرب را هدف قرار داده و ایران قصد به نمایش گذاشتن این ضعف و تأکید بر موقعیت خود در منطقه را دارد. 25سال پس از جنگ فالکلند، جایگاه بریتانیا هرگز اینگونه در معرض سقوط قرار نداشته است. انگلیس و آمریکا برخلاف 25سال پیش، مداخله کننده در امور عراق محسوب می شوند در حالی که ایران در عراق و فلسطین نفوذ و سرمایه گذاری راهبردی دارد. لندن در برابر چنین دشمنی ناتوان و مستاصل است و دستگیری تفنگداران بر این ناتوانی تأکید می کند.» نکته جالب در این میان این بود که تعبیر «شیطان کوچک» به عنوان لقبی برای استعمار پیر و فرتوت انگلیس، به بهانه اتفاق اخیر و تعرض نظامیان این کشور به آب های سرزمینی ایران در مطبوعات خاورمیانه و اروپا - نظیر روزنامه فرانسوی فیگارو- راه پیدا کرد.
در تحلیلی مشابه روزنامه آلمانی دی ولت اما پردامنه دارتر از آن، روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز از «بازی ماهرانه ایران» خبر داد و این گونه تحلیل کرد «با توجه به وقایع بین المللی بسیار بعید است این واقعه به مسئله ای جدی و بحرانی تبدیل شود. تفنگداران احتمالاً به وقت مقتضی آزاد خواهند شد اما این واقعه برای انگلیسی ها دردسری دردناک خواهد بود. جنگ عراق اقتدار اخلاقی آمریکا و انگلیس را از بین برد. دولت بلر از بی تفاوتی دیگر کشورهای اروپایی نسبت به ماجرای دستگیری تفنگداران ناخشنود است. ایرانیان بازی را با مهارت قابل توجهی شروع کرده اند و به عنوان یک کشور اسلامی قربانی امپریالیسم نشان می دهند که در برابر قدرت ها ایستاده اند... حتی با دستگیری ملوانان انگلیسی هم تنها روش واقع گرایانه، حفظ سیاست تعامل با تهران به جای تهدید و تحریم بی نتیجه است به خصوص که بسیاری از دولت های اروپایی از جمله انگلیس به صورت محرمانه این گونه تصور می کنند که در پایان این دهه، ایران به نهایت هدف هسته ای خود خواهد رسید. اسرائیل هم مانند آمریکا نتوانسته راه نظامی معتبری بیابد. یک استراتژیست انگلیسی اخیراً گفته بود ما هر قدر هم که دردناک باشد باید بپذیریم با ایران هسته ای و حتی دارای سلاح هسته ای زندگی کنیم مخصوصاً که این رویکرد به سیاست زور علیه ایران و شکست خوردن در آن ترجیح داده می شود. اگرچه این اظهارات اروپائیان در نگاه آمریکایی ها نشانه ترسو بودن آنهاست ولی این راه تسکین بخش است. ما با وجود مسئله تفنگداران باید با ایرانی ها مذاکره کنیم زیرا هیچ گزینه معتبر دیگری نداریم، حال این مسئله هر اندازه که می خواهد اهانت آمیز باشد. ایران تهدیدی علیه امنیت ماست ولی در پی فاجعه عراق، قدرت نظامی آمریکا هرگز به این اندازه برای رویارویی با کشوری بزرگ و غنی که به خاطر رویارویی با غرب از حمایت های ریشه ای عمیقی در جهان اسلام برخوردار می باشد ناتوان نبوده است. مسئله بازداشت ملوانان انگلیسی به هر شکل که به پایان رسد احتمالاً توسط اکثر کشورهای جهان به عنوان یک پیروزی برای ایرانیان تلقی خواهد شد اگرچه بعید است این آخرین بی حرمتی آنها به ما باشد.»
همچنین روزنامه آمریکایی لس آنجلس تایمز در تحلیل ماجرای اخیر می نویسد «ایران ضعف انگلیس را برملا کرد. واکنش بلر به ماجرا از سر ترس بود و نشان داد کشوری که روزگاری امپراتور بزرگ دنیا بوده، اکنون تا چه حد ضعیف است... بلر اخیراً با عذرخواهی از دوران برده داری توسط بریتانیا اعلام کرد برگ دیگری از تاریخ بصره توسط خود عراقی ها رقم خواهد خورد اما متأسفانه به نظر می رسد این برگ از تاریخ را ایرانی ها رقم خواهند زد. ایران در قبال تنگنای دیپلماتیکی که شورای امنیت برای او ایجاد کرده بود، دست به ابتکار عمل زد و انگلیسی ها را نشانه رفت اما بالاترین کاری که شورا برای انگلیس انجام داد، صرفاً ابراز نگرانی بود.»
فارغ از تحلیل اخیر که می کوشد جرم نظامیان انگلیسی را نادیده انگارد و بازداشت آنها را واکنش به قطعنامه 1747 شورای امنیت ارزیابی کند، واقعیت این است که در بحبوحه همین چالش اخیر، اشغالگران عراق مجبور شدند جلال شرفی دبیر دوم سفارت کشورمان در بغداد را که 57 روز پیش ربوده بودند، آزاد کنند و مصادف شدن این اقدام با قدرت نمایی ایران در دفاع از حاکمیت خود بسیاری از تحلیل گران را به این باور رسانده که رویکرد اصولی ایران، در واکنش طرف آمریکایی- انگلیسی موثر بوده است. این در حالی است که اساساً دیپلمات ایرانی برای افزایش فشار به ایران در کنار اقدامات شورای امنیت ربوده شده بود اماپایانی کاملاً متناقض با برآورد اشغالگران پیدا می کرد. واقعیت این بود که اشغالگران آمریکایی و انگلیسی با اقدامات مضحکی نظیر دیپلمات ربایی یا تیراندازی به کنسولگری کشورمان در بصره کاری احمقانه می کردند و در حالی که صاحب خانه - دولت عراق- هم پیمان استراتژیک ایران بود، می کوشیدند ادای صاحبخانه را درآورند و با ایران درگیر شوند. همزمانی بازداشت نظامیان انگلیسی در اروندرود و آزادی دیپلمات ایرانی از چنگال اشغالگران عراق نشان داد موازنه در منطقه اشغالی عراق به لحاظ سیاسی، نظامی و امنیتی کاملاً به نفع جمهوری اسلامی است. در این میان به عنوان مثال روزنامه آمریکایی واشنگتن پست همسویی دولت مالکی با ایران در مخالفت با برگزاری کنفرانس امنیتی عراق در خارج از این کشور را شکست استراتژیک کاخ سفید ارزیابی کرده و می نویسد «این مقاومت نشان می دهد توانایی آمریکا برای رقم زدن نتیجه دلخواه در خاورمیانه به سرعت رو به نابودی است. اینک دولت نوری مالکی تصمیماتی بر خلاف خواست آمریکا می گیرد».
انبوه تحلیل ها نظیر این تحلیل هفته نامه آمریکایی نیوزویک که «انگلیسی ها نباید خود را دست بالا فرض کنند، آنها باید از موضع غرور پایین بیایند و برای حل مشکل، راه همکاری با ایران را در پیش بگیرند»، فرع بر صورت مسئله اصلی است و آن اینکه به تعبیر بسیاری از محافل اطلاعاتی و پژوهشی در غرب «ایران اعتماد به نفس خود را در حد بسیار بالایی باز یافته» و از صدقه سر این اعتماد به نفس، دست به تغییرات ژئوپلتیک و استراتژیک در خاورمیانه زده است، تغییراتی که از دل اعتماد ملت ها می جوشد و هر روز عرصه را بر بیگانگان و اشغالگران انگلیسی و آمریکایی و صهیونیست تنگ تر می کند. عراق در همسایگی ایران نمونه برجسته این تغییر است. در چنین قلمرویی نه به زور ناوگان نظامی، نه به مترسک شورای امنیت و نه به هیاهوی تحریم نمی توان متعرض حقوق حاکمیتی ایران شد و با او درشت سخن گفت. سنگ خاورمیانه اکنون چنان در گردش است که درشتی قدرت ها را یکی یکی صیقل خواهد داد و از آنها خواهد ستاند.
محمد ایمانی